Τι είναι η συμβουλευτική και τι μπορεί να προσφέρει ;
- Ο όρος «συμβουλευτική» συμπεριλαμβάνει την συνεργασία με άτομα και παρέχει υποστήριξη για τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, συνδέεται με την προσωπική ανάπτυξη, την υποστήριξη κρίσεων, μπορεί να είναι ψυχοθεραπευτική, καθοδηγητική και να έχει στόχο την επίλυση προβλημάτων. Η συμβουλευτική έχει σκοπό να δίνει στον συμβουλευόμενο μια ευκαιρία να εξερευνήσει, να ανακαλύψει και να αποσαφηνίσει τους τρόπους που θα του παράσχουν μια πιο ικανοποιητική, δημιουργική και ποιοτική ζωή.
- Η συμβουλευτική καλύπτει ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών και περιπτώσεων, όπως:
- επαγγελματικός προσανατολισμός
- σχέση γονέα-παιδιού
- βελτίωση διαχείρισης διαπροσωπικών σχέσεων
- σχέση μεταξύ συντρόφων
- σχέση με συναδέλφους ή / και με προϊστάμενους / αφεντικά / εργοδότες
- αντιμετώπιση προβλημάτων στην εφηβεία
- διαχείριση του άγχους
- συμβουλευτική σε άτομα τρίτης ηλικίας κ.α.
- Επικρατεί γενικά μια λανθασμένη εντύπωση-πεποίθηση ότι ο σύμβουλος θα λάβει αποφάσεις για λογαριασμό του συμβουλευόμενου, ότι θα «του πει τι να κάνει». Κάτι τέτοιο δεν ισχύει, αντίθετα ο ρόλος του συμβούλου είναι καθοδηγητικός, υπό την έννοια ότι βοηθά στην διερεύνηση πιθανών λύσεων και αποφάσεων, πάντοτε επιδεικνύοντας ενσυναίσθηση και εις βάθος κατανόηση του συμβουλευόμενου και των προβλημάτων του, αλλά πάντα αφήνοντας την τελική απόφαση στην κρίση του συμβουλευόμενου. Ο σύμβουλος δεν αποφασίζει εκ μέρους του συμβουλευόμενου, αλλά στόχος είναι να τον βοηθήσει να δει καθαρότερα τι θέλει ο ίδιος να πράξει. Με άλλα λόγια, η συμβουλευτική δημιουργεί τις συνθήκες που θα επιτρέψουν στον συμβουλευόμενο να βρει τις λύσεις και τις απαντήσεις που θα συνάδουν με τις αξίες του, την ιδιοσυγκρασία, την ψυχοσύνθεση και την κοσμοθεωρία του.
Ποιές είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες μεταξύ της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής;
Αρχικά, χρειάζεται να γίνει σαφές ότι πρόκειται για δύο είδη υποστήριξης και επαγγελματικής παρέμβασης εξίσου βοηθητικά και αποτελεσματικά, το καθένα με τον τρόπο του. Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι δεν είναι ξεκάθαρες οι διαφορές μεταξύ τους και σίγουρα σε αυτό συμβάλλουν και οι αρκετές ομοιότητές τους. Συγκεκριμένα, η ψυχοθεραπεία, πέρα από τον υγιή πληθυσμό, απευθύνεται και σε ψυχικά πάσχοντα άτομα, δηλαδή ανθρώπους που νοσούν από ψυχικές διαταραχές, είτε ήπιας, είτε μέτριας, είτε βαριάς μορφής. Μερικές τέτοιες διαταραχές είναι η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, η αγχώδης διαταραχή και φυσικά όλες οι υποκατηγορίες τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις τέτοιων ασθενών απαιτείται παράλληλη παρακολούθηση από ψυχίατρο και από ψυχολόγο, σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται και χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής από τον ψυχίατρο, αντίθετα ο ψυχολόγος δεν δύναται να συνταγογραφεί. Στον αντίποδα, η συμβουλευτική ειδικεύεται κυρίως σε μη κλινικό πληθυσμό και εστιάζει περισσότερο σε καθημερινά ζητήματα (πχ οικογενειακής, επαγγελματικής, εκπαιδευτικής/ακαδημαϊκής φύσεως) που απασχολούν τα άτομα. Με άλλα λόγια, η συμβουλευτική επικεντρώνεται στην επίτευξη στόχων, αναζήτηση κινήτρων και βοήθεια στην λήψη αποφάσεων, ώστε το άτομο να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση. Δεν αποκλείεται ωστόσο να πραγματοποιηθεί παρέμβαση κλινικής φύσεως και από τον σύμβουλο στα πλαίσια της συμβουλευτικής. Συνεπώς μια βασική διαφορά μεταξύ των δυο ειδών επαγγελματικής υποστήριξης είναι ότι στη ψυχοθεραπεία, ο θεραπευτής εκτός από περιστατικά υγιούς πληθυσμού, αναλαμβάνει και κλινικές περιπτώσεις ασθενών. Αντίθετα, στη συμβουλευτική η πλειοψηφία των περιστατικών αποτελείται από υγιή πληθυσμό, με ζητήματα σχετικά απλοϊκά στη διαχείριση από τον σύμβουλο.
Όσον αφορά την ψυχοθεραπεία, επιχειρείται η εις βάθος αλλαγή της προσωπικότητας του ατόμου, αναδιοργανώνοντας συμπεριφοριστικά, συναισθηματικά και γνωστικά μοτίβα, τα οποία απατώνται κυρίως σε σοβαρές δυσλειτουργίες του ατόμου, όπως οι φοβίες, οι κρίσεις πανικού, οι ψυχαναγκαστικές διαταραχές κλπ. Ο θεραπευτής στη συνέχεια πραγματοποιεί μαζί με τον θεραπευόμενο αναλυτική ανασκόπηση της ζωής του ατόμου, προκειμένου να βρεθεί η ρίζα-αιτία του προβλήματος. Ο στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η αλλαγή του ατόμου σε βάθος και η διατήρηση της αλλαγής αυτής. Ένα παράδειγμα που θα μπορούσε να εξηγήσει πιο βιωματικά την διαφορά της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής είναι το εξής: ένα άτομο που εμφανίζει εκρήξεις θυμού προς τον σύντροφό του, θα μπορούσε να εξηγηθεί με την έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων στο άτομο αυτό. Στη περίπτωση αυτή θα αρκούσε μια θεραπεία στα πλαίσια της συμβουλευτικής. Αντίθετα, σε περίπτωση που αυτές οι εκρήξεις θυμού είχαν ως υπόβαθρο μια διαταραχή πχ μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας, δεν θα αρκούσε μόνο η συμβουλευτική, (σίγουρα θα βοηθούσε όμως μέχρι ένα σημείο) καθώς πολύ πιθανόν να υποτροπίαζε αργότερα το άτομο και να επανεμφάνιζε την δυσλειτουργική συμπεριφορά (στην προκειμένη περίπτωση εκρήξεις θυμού). Αυτό που θα χρειαζόταν το άτομο σε αυτή τη περίπτωση θα ήταν ψυχοθεραπεία, η οποία θα έφερνε πιο μόνιμα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου. Συνεπώς, από το παράδειγμα αυτό προκύπτει άλλη μια διαφορά μεταξύ των δυο μεθόδων αντιμετώπισης των περιστατικών. Η διαφορά αυτή έγκειται στην διάρκεια της θεραπείας, καθώς στα πλαίσια της συμβουλευτικής είναι πιθανότερο να βοηθηθεί ο συμβουλευόμενος αρκετά γρηγορότερα, λόγω της φύσης και της αιτίας του ζητήματός του, το οποίο είναι πιο εύκολα και άμεσα διαχειρίσιμο από τον ειδικό. Αντιθέτως η ψυχοθεραπεία είναι μια μακρόχρονη διαδικασία, λόγω της σοβαρότητας του ζητήματος του θεραπευόμενου, αλλά με αποτελέσματα τα οποία διατηρούνται καλύτερα στο πέρασμα του χρόνου.
Ακόμα μία διαφορά είναι ότι η ψυχοθεραπεία δίνει έμφαση στη θεραπεία και δευτερευόντως στην ανάπτυξη και την πρόληψη, ενώ στη συμβουλευτική, πρωταρχική έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη και μετέπειτα στη θεραπεία. Τέλος, μια τελευταία διαφορά είναι ότι η ψυχοθεραπεία, πέρα από ιδιωτικά γραφεία ψυχολόγων, μπορεί να πραγματοποιηθεί και σε κλινικά πλαίσια (νοσοκομεία, ψυχιατρικές δομές κλπ) ενώ η συμβουλευτική λειτουργεί κυρίως σε σχολεία, πανεπιστήμια, εργασιακούς χώρους, κοινωνικές υπηρεσίες, κέντρα υγείας και ιδιωτικά γραφεία ειδικών ψυχικής υγείας. Κλείνοντας, είναι κρίσιμο να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι πολύ πιθανόν να υπάρχουν και άλλες διαφορές και ομοιότητες μεταξύ των δυο ειδών παρεμβάσεων, απλά παραπάνω συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν οι πιο βασικές, προκειμένου να κατατοπιστεί με κατανοητό και εμπεριστατωμένο τρόπο ο αναγνώστης.